Δε θα τη δεις να διαλαλεί την διαφορετικότητά και την αυθεντικότητά της, παρόλα αυτά η Βλάστη είναι ικανή να θαμπώσει κάθε επισκέπτη με το θερμό της καλωσόρισμα και τη ζεστασιά των κατοίκων της.

Το άγνωστο σε πολλούς παραδοσιακό κεφαλοχώρι της Δυτικής Μακεδονίας, είναι ένα αγαπημένος προορισμός για τις τριγύρω κοινότητες, που βρίσκουν μια καταπληκτική και κοντινή διέξοδο από τη φασαρία και τη βουή των μεγαλύτερων πόλεων.

Ένα μέρος με υπέροχη θέα που απλώνεται σε ένα ημιγόνιμο οροπέδιο, ανταμείβει όποιον τo επισκέπτεται με πανοραμική θέα του όρους Άσκιον, ενώ τα κωνοφόρα δάση και οι περιοχές που είναι γεμάτες με περήφανες οξιές που ντύνονται στα λευκά κάθε χειμώνα, κάνουν τη Bλάστη ονειρική, σχεδόν μαγική.

Πώς δημιουργήθηκε η σημερινή Βλάστη

Σαν οικισμός, η Βλάστη πρωτοεμφανίζεται περίπου στα μέσα του 16ου αιώνα, αν και η ανάπτυξή της ξεκίνησε αρκετά αργότερα (γύρω στο 1770 μ.Χ). Τότε, ήταν το καταφύγιο χριστιανών Βορειοηπειρωτών και Μακεδόνων, οι οποίοι και κατοίκησαν πρώτοι τον οικισμό.

Σύμφωνα με μαρτυρίες, κάτοικοι της Σισιανούπολης και της Εορδαίας εγκαταστάθηκαν στην περιοχή, μετά από πίεση που δέχτηκαν από τους Κονιάρους Τούρκους. Περίπου μετά από 2 αιώνες, ο πληθυσμός της Βλάστης ενισχύθηκε με πρόσφυγες από το Μοσχόπολη, καθώς και με ομάδες από την υπόλοιπη Μακεδονία και την Ήπειρο.

Ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι το κεφαλοχώρι της Εορδαίας εξελίχθηκε σε κωμόπολη με πάνω από 6.000 κατοίκους και λειτουργούσε σαν κέντρο του Ελληνισμού στην Δυτική Ελλάδα. Οι κάτοικοί της, εκμεταλλευόμενοι την γεωγραφική θέση της Βλάστης, αποφάσισαν να δραστηριοποιηθούν στην κτηνοτροφία, την γεωργία και το εμπόριο.

Αξίζει να σημειωθεί ότι περίπου στα μέσα του 1840, λειτούργησε στη Βλάστη το “Αρρεναγωγείο” ή αλλιώς η “Ελληνική και Αλληλοδιδακτική Σχολή”, ενώ λίγα χρόνια αργότερα (το 1856), λειτούργησε και το “Παρθεναγωγείο“.

Την περίοδο εκείνη, οι Βλατσιώτες είχαν ήδη αρχίσει να επεκτείνονται στην Ευρώπη, φτάνοντας μέχρι και τη Βιέννη, κατακτώντας οικονομική δύναμη και τίτλους, όπως μαικήνες των τεχνών και βουλευτές.

Δυστυχώς, η περίοδος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, των Βαλκανικών Αγώνων και του Μακεδονικού Αγώνα και τα ταραγμένα χρόνια που τον συνόδευσαν, στις αρχές του 20ου αιώνα, ανέκοψαν την πορεία της Βλάστης, η οποία κάηκε από τους Γερμανούς, πριν την τελική της εγκατάλειψη κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου. 

Όταν “έκατσε” η σκόνη των πολέμων, γύρω στα 800 άτομα επέστρεψαν στη Βλάστη για να την ξαναχτίσουν από την αρχή (γύρω στο 1950). Τελικά, στράφηκαν στην αναζήτηση μιας καλύτερης τύχης σε μεγάλα αστικά κέντρα, αφήνοντας την Βλάστη να “περιπέσει” στην μοίρα δεκάδων ορεινών κοινοτήτων εκείνο το διάστημα.

Τα καλά νέα είναι ότι τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια δυναμική επιστροφή των Βλατσιωτών, έστω και για κάποιες εβδομάδες το χρόνο. Ειδικά το καλοκαίρι, το χωριό έχει πάνω από 2.000 κατοίκους και μια πληθώρα εορτών και εκδηλώσεων που τείνουν να γίνουν μια όμορφη παράδοση!

Τί να κάνεις και να δεις στη Βλάστη

Με δύο λέξεις: πάρα πολλά! Η Βλάστη, μυστηριωδώς, παρά το μικρό σχετικά μέγεθός της, ικανοποιεί σχεδόν όλα τα γούστα. Ας δούμε, ενδεικτικά, κάποιες από τις κορυφαίες δραστηριότητες που αξίζει να συμπεριλάβει ένα επισκέπτης στο πρόγραμμά του όταν περιοδεύει την Εορδαία και αποφασίζει να κάνει την γραφική ανάβαση στη Βλάστη. Αν, μάλιστα, αυτό γίνει χειμωνιάτικους μήνες, το χιονισμένο τοπίο σίγουρα θα σας κόψει την ανάσα!

Βλάστη #1: Να θαυμάσεις τα πανέμορφα αρχοντικά και τα πετρόχτιστα οικήματα

Κάποια από τα παλιά αρχοντικά του κεφαλοχωρίου σώζονται ακόμα και σήμερα και θα σε εντυπωσιάσουν με τις υπέροχες ξυλόγλυπτες πόρτες και την μοναδική πέτρινη κατασκευή τους. Αν καταφέρεις και εισέλθεις και στον εσωτερικό χώρο κάποιου αρχοντικού, τότε να περιμένεις να μείνεις έκθαμβος από τις ζωγραφιές που κοσμούν τους τοίχους και έχουν θεματολογία από την χριστιανική παράδοση, το Βυζάντιο και την ελληνική μυθολογία.

Καθώς περπατάς ανέμελα στα σοκάκια της Βλάστης, μάλλον θα σε πιάσει μια γλυκιά νοσταλγία, ειδικά όταν παρατηρήσεις το εμβληματικό Μουσίκειο Ελληνικό Παρθεναγωγείο και το Θωμαΐδειο Διδακτήριο, δυο σχολεία που έχουν αφήσει εποχή, το καθένα με τον δικό του τρόπο. Σήμερα, στέκονται αγέρωχα, βλέποντας τον χρόνο να αφήνει τα σημάδια πάνω τους και ελπίζοντας ότι θα τους δοθεί άλλη μια ευκαιρία να αφηγηθούν την ιστορία τους στους επισκέπτες.

Βλάστη #2: Να επισκεφθείς την παλιά μονάδα υφαντικής

Εδώ μιλάμε για το λεγόμενο “Σουηδικό”, μια μικρή μονάδα υφαντικής που βρίσκεται στις παρυφές του οικισμού και ξεχωρίζει με την σκανδιναβική της αισθητική. Η κατασκευή του οφείλεται σε μια κοινωνική λειτουργό με καταγωγή από την Ολλανδία, η οποία είχε ένα πρωτοποριακό για την εποχή όραμα – να ενθαρρύνει την γυναικεία εργασία στη Βλάστη. Όλα αυτά, περίπου στα μέσα του 1960.

Αν και το εγχείρημα αυτό άντεξε σχεδόν δυο δεκαετίες, τελικά εγκαταλείφθηκε, αφήνοντας πίσω του τη μαρτυρία των πλήρως λειτουργικών αργαλειών και του άλλου καλοδιατηρημένου εξοπλισμού. Τα καλά νέα; Το “Σουηδικό” έχει κάνει μια επιτυχημένη επανεκκίνηση το 2025!

Αν είσαι στην περιοχή, προτείνουμε έστω μια μικρή βόλτα μέχρι το Σουηδικό, έστω και αν δεν είσαι λάτρεις του συγκεκριμένου είδους…η διαδρομή αξίζει πολλά θαυμαστικά, με την υπέροχη φύση να σε αγκαλιάζει σε κάθε βήμα.

Βλάστη #3: Να εμπνευστείς από την υπέροχη ιστορία του ναού του Αγίου Μάρκου

Ο ναός του Αγίου Μάρκου είναι η πιο μεγαλεπήβολη εκκλησία στη Βλάστη. Χτισμένος το 1856 (σύμφωνα με μια επιγραφή που σήμερα δεν γνωρίζει κανείς που είναι) και χτισμένος κατόπιν δωρεάς των αδελφών Λουβριώτου, κοσμεί σήμερα κεντρικό σημείο του χωριού και είναι αδύνατον να μην τον προσέξεις, χάρη στο ψηλό και εντυπωσιακό καμπαναριό του, που προστέθηκε αρκετά αργότερα (το 1930), με σχέδιο που δημιούργησε ο Δημήτρης Πετσίλας (Βλατσιώτης αρχιτέκτονας).

Ο ναός, δυστυχώς, καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου και της Κατοχής και ανακαινίστηκε στα τέλη της δεκαετίας 1950. Λίγα χρόνια αργότερα, όμως, μια φωτιά δεν άφησε τίποτα όρθιο από το ναό, ο οποίος κατάφερε να αναστηλωθεί μετά από πολύ μεγάλη προσπάθεια που καταβλήθηκε. Το 1997 ήταν και πάλι πλήρως επισκέψιμος και λειτουργικός, όπως παραμένει μέχρι και σήμερα. Μια ιστορία που υμνεί την δύναμη και την αντοχή στις αντιξοότητες.

Βλάστη #4: Να μάθεις για τον συνδετικό κρίκο στην ιστορία του τόπου

Η εκκλησία του Αγίου Νικολάου δεν θα πρέπει να “περάσει στα ψιλά”, αν επισκεφθείς την Βλάστη. Θα τη βρεις κοντά στην προτομή του Κοσμά του Αιτωλού, ο οποίος λέγεται ότι πέρασε από το κεφαλοχώρι της Δυτικής Μακεδονίας.

Ο ναός χρονολογείται περίπου στο 1761 και εντυπωσιάζει με τις τοιχογραφίες του, οι οποίες δημιουργήθηκαν σταδιακά. Στο εσωτερικό του, θα δεις το ιστορικό τέμπλο του που ήρθε από την καταστροφή της Μοσχόπολης (ατόφιο, όπως το βλέπεις μέσα στο ναό).

Πρόκειται για ένα τέμπλο με εξαιρετική λεπτοδουλειά (όλο δουλεμένο στο χέρι) και αρκετά βαρύ στην αισθητική του. Και όσο βρίσκεσαι ακόμα στο κέντρο του χωριού, αναζήτησε και το μικρό σιντριβάνι που στολίζει την πλατεία – ίσως πετύχεις και κάποιο ζωάκι ή πουλάκι να πίνει νερό από εκεί!

Βλάστη #5: Να κάνεις πεζοπορία στο όρος Άσκιο

Αν είσαι λάτρης των πιο έντονων δραστηριοτήτων, τότε μια πεζοπορία στο Άσκιον είναι μια καταπληκτική δραστηριότητα ενόσω εξερευνείς τη Βλάστη. Θα βρεις πολλές, σχετικά βατές, επιλογές διαδρομών για πεζοπορία στο Άσκιον (το βουνό χωρίς σκιά), όλες μικρής δυσκολίες.

Μέσα από αυτές, θα μπορέσεις να φτάσεις μέχρι την κορυφή του βουνού, αφού περάσεις πρώτα από τα δάση του λεκανοπεδίου της Εορδαίας, αρκεί να έχεις τον κατάλληλο εξοπλισμό γιατί οι θερμοκρασίες μπορεί να είναι αρκετά χαμηλές (ειδικά μετά την δύση του ηλίου), ακόμα και με ζεστό καιρό (εξαιτίας του σχετικά μεγάλου υψόμετρου της περιοχής).

Βλάστη #6: Κέρασε τους γευστικούς σου κάλυκες τοπικά προϊόντα και απογείωσε τη γεύση σου

Το κέντρο του χωριού φιλοξενεί παραδοσιακές ταβέρνες, καφέ και εστιατόρια, όπου μπορείς να απολαύσεις τον καφέ σου και να γευτείς τοπικά εδέσματα και παραδοσιακά πιάτα, όπως χοιρινή τηγανιά, ψητό γουρουνόπουλο, τσιγαρίδες και λουκάνικα.

Μην φύγεις από την Βλάστη πριν δοκιμάσεις τα τυροκομικά της προϊόντα, ειδικά το μανούρι της, που φτιάχνεται με κατσικίσιο γάλα από την περιοχή. Θα το λατρέψεις, ιδιαίτερα αν απολαμβάνεις τις πλούσιες και συνάμα ελαφριές γεύσεις, κάτι που δύσκολα θα βρεις κάπου αλλού, εκτός της Δυτικής Μακεδονίας.

Tip: Αξίζει να σημειωθεί ότι το μανούρι Βλάστης είναι ενταγμένο στον κατάλογο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας!

Βλάστη #7: Να δείς το ξυλόγλυπτο τέμπλο από την Μοσχόπολη

Θα το αναγνωρίσεις αμέσως με το που μπεις στην πανέμορφη τρίκλιτη βασιλική άνευ τρούλου, τον Άγιο Νικόλαο, που χτίστηκε στις αρχές περίπου του 1760. Πρόκειται για ένα ναό εξ’ ολοκλήρου πετρόχτιστο, με σκεπή από κόκκινα κεραμίδια και με μια εντυπωσιακή είσοδο στον περίβολο που καλωσορίζει τους επισκέπτες με μια μεγάλη ξύλινη θύρα.

Δυο προτομές κοσμούν την θύρα, η μια (στα αριστερά της θύρας) του Γεωργίου Σίνα και η άλλη (στα δεξιά) του Κοσμά του Αιτωλού. Φυσικά, με την είσοδο του επισκέπτη στο εσωτερικό του ναού, τα πάντα υπερκαλύπτονται από το ξυλόγλυπτο τέμπλο, που αγόρασαν οι Βλατσιώτες από τους Μοσχοπολίτες, περί τα τέλη της δεκαετίας του 1760.

 

Άλλα μέρη που αξίζει να επισκεφθείς αν βρεθείς στην Βλάστη

• Ο νερόμυλος Γιαννιώτη – Μιλάμε για ένα παραδοσιακό κτίσμα που φτιάχτηκε το 1850 και είναι πλέον ο μοναδικός νερόμυλος που έχει απομείνει στην περιοχή (από τους 6 συνολικά που υπήρχαν παλαιότερα). Ο νερόμυλος βρίσκεται ελάχιστα έξω από τη Βλάστη, δίπλα σε ένα ποτάμι με κρυστάλλινα νερά. Στον ίδιο χώρο υπάρχει και ένας αχυρώνας. Σύμφωνα με πληροφορίες, ο δημιουργός του είναι ο Γιαννιώτης Ιωάννης, ενώ πηγές αναφέρουν ότι ο γιος του, Γιαννιώτης Μελάς, ανέλαβε την ανακατασκευή του νερόμυλου, το 1850.
• Το Θωμαΐδειο Διδακτήριο – Είναι το πιο παλιό σχολείο (από τα 3 συνολικά) στον οικισμό της Βλάστης που χτίστηκε το 1860 με δωρεά του Βλατσιώτη Κωνσταντίνου Θωμαΐδη (εξ’ ου και το όνομα του σχολείου) και κοσμεί ένα κεντρικό σημείο του χωριού (δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Μάρκου). Μέχρι το 1926, το διώροφο, πέτρινο κτίριο με το ιδιαίτερο σχήμα (σταυρός) λειτουργούσε ως ελληνικό σχολείο (αρρεναγωγείο – σχολείο μόνο για αγόρια), με περίπου 350 μαθητές (γύρω στο 1885). Η λειτουργία του σχολείου διεκόπη εξαιτίας των πολέμων και της μετανάστευσης. Παρόλα αυτά, το 2002, το κτίριο ανακαινίστηκε από την Κοινότητα της Βλάστης και χρησιμοποιήθηκε ως κοινοτική βιβλιοθήκη, κέντρο εξυπηρέτησης των πολιτών και έδρα της Κοινότητας.
• Πρότυπο Κέντρο Κτηνοτροφίας και Εκπαίδευσης – Υπάρχει από το 1990 στο χωριό και οφείλει την ύπαρξή του στον Βλατσιώτη Χριστόδουλο Γαλανό και το σημαντικό κληροδότημά του. Εκτός από μετεωρολογικό σταθμό, τους βοηθητικούς χώρους, τα εργαστήρια, το παρασκευαστήριο ζωοτροφών, την αίθουσα μηχανικής άμελξης, τις 600 προβατίνες και τα 3 ποιμνιοστάσια, το Κέντρο επίσης διαθέτει και ένα πλήρως εξοπλισμένο ξενώνα για τους εκπαιδευόμενους και τους ερευνητές που επιθυμούν να φιλοξενηθούν στο Κέντρο, ενόσω εκπαιδεύονται και ερευνούν θέματα ορεινής κτηνοτροφίας. Παράλληλα, μια ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα είναι ο κατάλληλος χώρος για να γνωρίσουν με μεγαλύτερη λεπτομέρεια την διαδικασία της παραγωγής τυριού (σε video).

Γιορτές και έθιμα της Βλάστης που δεν πρέπει να χάσεις!

1. Οι Γιορτές της Γης
Το 2001 “γεννήθηκαν” Οι Γιορτές της Γης, μια τεράστια οικολογική γιορτή που, αρχικά, διήρκησε 4 ημέρες και είχε χιλιάδες επισκέπτες. Τον δεύτερο χρόνο, η διάρκεια επεκτάθηκε κατά δυο ημέρες, μετά την θερμότατη ανταπόκριση του κόσμου που έδωσε θάρρος στους διοργανωτές για ακόμα περισσότερα πράγματα, μέχρι που πλέον έχει γίνει θεσμός!

Τι να περιμένεις από τις Γιορτές της Γης; Ένα ξέφρενο πάρτι, ένα βουκολικό, άκρως εναλλακτικό φεστιβάλ με έντονο το βαλκανικό στοιχείο και μια γιορτή που γεμίζει τα καλντερίμια του χωριού (και όχι μόνο) με μουσική, χαρά και τραγούδι, που λαμβάνει χώρα κάθε καλοκαίρι στα οροπέδια του Σινιάτσικου.

Πλέον, η γιορτή έχει φανατικούς θαυμαστές και υποστηρικτές που δεν χάνουν καμία συγκέντρωση, όπου καλλιτέχνες και μουσικοί από τα άκρα της Ελλάδας έρχονται και ενώνουν τις δυνάμεις τους, προωθώντας μια κουλτούρα αλληλεγγύης και συμβίωσης.

Πλούσιο είναι το πρόγραμμα, πάμπολλες οι παράλληλες εκδηλώσεις με ελεύθερη είσοδο και πάρα πολλά τα ολοήμερα δρώμενα, ενώ η επαφή με τη φύση πρωτοστατεί, προσφέροντας στο κοινό μια ευχάριστη διέξοδο από τους φρενήρεις ρυθμούς των πόλεων.

2. Τρανός Χορός

Πρόκειται για ένα έθιμο που τηρείται με πολύ αγάπη κάθε χρόνο, στα τέλη του καλοκαιριού (τον 15 Αύγουστο). Ο χορός πραγματοποιείται με μεγάλη ευλάβεια και έχει ρίζες στην περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Ανήμερα της γιορτής της Παναγίας, χορευτές πιάνονται σε ένα φωνητικό (όχι ενόργανο) και κυκλικό χορό σε μια περιοχή που ονομάζεται Λιβάδια. Σε αυτό τον χορό, οι άντρες μπαίνουν μπροστά και “σέρνουν” το χορό (πρώτα οι γηραιότεροι) και ακολουθούν οι γυναίκες.

Όλα τα μέλη του χορού πιάνονται στη σειρά κατά σειρά ηλικίας. Παλαιότερα, οι άντρες ντυνόντουσαν με τσιπούνια (παραδοσιακές στολές) και οι γυναίκες με μεταξωτές φορεσιές με χρυσά κεντήματα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι γίνεται τεράστια προσπάθεια εγγραφής του Τρανού Χορού στον κατάλογο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO. Ο Τρανός Χορός είναι, ουσιαστικά, ένα ταξίδι στην ιστορία και το χρόνο και έπεται της θείας λειτουργίας του 15Αύγουστου. Το έθιμο του Τρανού Χορού συναντάται και σε άλλα βλαχοχώρια, όπως τα Νάματα, η Κλεισούρα, η Σαμαρίνα και η Αβδέλλα.

3. Το πανηγύρι της Παναγίας τον Δεκαπενταύγουστο
Το πανηγύρι της Παναγίας γιορτάζεται με μεγάλη λαμπρότητα στη Βλάστη, τον Δεκαπενταύγουστο και διαρκεί τρεις μέρες. Οι απανταχού Βλατσιώτες συρρέουν στην πλατεία του χωριού την παραμονή της γιορτής του Δεκαπενταύγουστου και κατόπιν εκκλησιάζονται για τον κατανυκτικό εσπερινό.

Ανήμερα της Παναγίας, κανένας ντόπιος δεν λείπει από την Θεία Λειτουργία, ενώ το απόγευμα συγκεντρώνονται στην περιοχή Λιβάδια, για να χορέψουν τον Τρανό Χορό που αναφέρθηκε παραπάνω, με τραγούδια που σώζονται από την εποχή της Τουρκοκρατίας.

Την τρίτη ημέρα των εορτασμών, γίνεται δοξολογία παρουσία του μητροπολίτου, με παράλληλα περιφορά της εικόνας της Παναγίας. Το πανηγύρι “κλείνει” με άλλο ένα Τρανό Χορό.

4. Το έθιμο των καβαλάρηδων του Αγίου Παντελεήμονα
Οι καβαλάρηδες εμφανίζονται στο παραδοσιακό πανηγύρι του Αγίου Παντελεήμονα, ανήμερα της εορτής του αγίου. Κάθε χρόνο, οι καβαλάρηδες ανηφορίζουν με τα άλογά τους στην ομώνυμη μονή, στην κορυφή του Μουρικίου.

Η όλη διαδικασία ξεκινάει νωρίς το πρωί, όπου οι νέοι του χωριού που θα συμμετέχουν στο έθιμο ετοιμάζονται να ανέβουν επάνω σε πανέμορφα άλογα που τα έχουν στολίσει με υπέροχα υφαντά.

Αφού ανέβουν στο μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονα, επιστρέφουν στην πλατεία του χωριού, όπου τους υποδέχονται οι κάτοικοι με τσίπουρο και λουκούμια! Μάλιστα, μην απορήσετε αν δείτε τους καβαλάρηδες να εισέρχονται στις καφετέριες και το καφενείο της Βλάστης καβάλα στα άλογά τους για να κεραστούν!

Και φυσικά, η κεντρική πλατεία μεταμορφώνεται σε ένα μεγάλο παραδοσιακό πανηγύρι, συνοδευόμενο με τους ήχους της παραδοσιακής ορχήστρας.

 

Καλή διασκέδαση!

Photo credit (featured image): Travel See Feel